GŁOWNO - Strona Miasta Głowna

Chłopiec rozstrzelany pod murem cmentarnym odzyskał tożsamość

W czwartek, 3 listopada 2016 r. odbyła się uroczystość upamiętnienia i przywrócenia tożsamości Ś.P. Franciszka Jerzego Adama Dudy-Dziewierza, rozstrzelanego przez Niemców w Głownie 25 października 1943 r. w wieku 17 lat. 

Tożsamość tej tragicznej ofiary II wojny światowej, która przez lata spoczywała w zbiorowej mogile pod murem cmentarza św. Jakuba w Głownie jako około 14 -leni NN chłopiec, udało się przywrocić dzięki determinacji i ogromnej pracy wykonanej przez Panią Magłorzatę  Zielińską - Dyrektora Zespołu Szkół w Łyszkowicach, wnuczkę siostry Franciszka. W styczniu 2016 r. Pani Małgorzata opowiedziała o tragicznych wojennych losach członkow swej rodziny - wśród nich o losach rozstrzelanego w Głownie Franciszka - Burmistrzowi Głowna, Grzegorzowi Janeczkowi. Uzyskanymi informacjami Burmistrz Głowna zainteresował Urząd Wojewódzki w Łodzi, który zapowiedział przeprowadzenie przez IPN kwerendy celem ustalenia nowych faktów związanych z tragicznym losem Franciszka.  

Franciszek Jerzy Adam Duda – Dziewierz pochodził z rodziny inteligenckiej. Jego ojciec był szanowanym nauczycielem, kierownikiem szkoły w Bełchowie, osobą powszechnie szanowaną i mającą wpływ na lokalną społeczność, a przez to niewygodną dla Niemców. Był on najmłodszym z siedmiorga dzieci Bolesława Andrzeja Dudy-Dziewierza i Stanisławy z domu Nowickiej. Urodził się 4 października 1926 r. w Bełchowie. Ochrzczony został w bełchowskim kościele 2 stycznia 1927 r. (co znalazło ślad w księgach parafialnych). Chrzestnymi rodzicami Franciszka byli: Antoni Nowicki – brat matki oraz Michalina Dzieierzowa – żona lekarza, brata ojca. 
O Franciszku wiemy niewiele. W roku 1943, a więc w wieku zaledwie 17 lat został aresztowany przez hitlerowców i przewieziony na Gestapo do Łowicza. 25 października 1943 r. został rozstrzelany w Głownie w wieku 17 lat pod murem cmentarnym wraz z innymi mężczyznami. Jak do tego doszło?

Otóż w okresie hitlerowskiej okupacji jednym z wyróżniających się w okrucieństwie głowieńskich żandarmów był Paul Oskar Lange. Za to okrucieństwo i popełnione zbrodnie został zlikwidowany przez AK 24 października 1943 r. W odpowiedzi na ten czyn AK, w nocy z 24 na 25 października 1943 r. żandarmeria przeprowadziła w Głownie i najbliższej okolicy aresztowania. W miejscowym areszcie umieszczeni zostali: Stefan (?) Bluszcz, Stanisław Chlewski, J. Janiszewski, Wojciech Kucharczyk, Józef Pawlak, Stanisław Rogowski. 
Następnego dnia tj. 25 października 1943 r.  w godzinach przedwieczornych razem z osobami przywiezionymi z więzienia w Łowiczu, rozstrzelano ich w zbiorowej egzekucji 14 mężczyzn pod murem cmentarza w Głownie. O egzekucji tej mieszkańcy Głowna nie byli powiadomieni, a teren obstawiony został przez uzbrojonych Niemców. Do dnia dzisiejszego nie udało się ustalić pełnej listy wszystkich rozstrzelanych wówczas osób. Obok sześciu mieszkańców Głowna, zginęło wówczas pięciu młodych ludzi ze Skierniewic podejrzewanych niesłusznie przez hitlerowców o zabójstwo czerwcu 1943 r Kurta Rittera, szefa miejscowego Arbeitsamtu. Byli to: Ryszard Jankowski lat 19, Zbigniew Marian Król lat 18, Andrzej Bohdan Śliwiński lat 18, Stefan Trojanowski lat 18 oraz Maciej Witkowski lat 20. Wraz z nimi rozstrzelany został  - dziś już to wiemy – 17 – letni wówczas Franciszek Jerzy Adam Duda-Dziewierz z Bełchowa.
Rozstrzelanie 14 mężczyzn w październiku 1943 r. było pierwszą zbrodnią hitlerowców w Głownie na tak dużą skalę. Okupant liczył na to, że uda im się w ten sposób zastraszyć mieszkańców i sparaliżować wszelki opor. Tak się jednak nie stało. Walka trwała, a  okupant nasilał represje uderzając zwłaszcza w głowieńską inteligencję. To bowiem ona stanowiła podstawę cywilnej i zbrojnej walki podziemnej. 

Mimo, że 4 kwietnia 1945 r. matka Franciszka Jerzego Adama Dudy-Dziewierza wystąpiła o ekshumację i przewóz zwłok syna do rodzinnego Bełchowa oraz pomimo pierwotnej zgody wydanej przez ówczesnego lekarza powiatowego, do ekshumacji tej i przeniesienia ciała nigdy jednak nie doszło. 

Tragiczną śmierć Franciszka poprzedziły tragiczne losy jego ojca i dwóch braci:
24 czerwca 1941 r., a więc dwa lata wcześniej aresztowany został w Bełchowie jego 57-letni wówczas ojciec Bolesław oraz jego 20-letni wówczas brat Zygmunt Zbigniew Grzegorz. Bolesław został wywieziony na pawiak. Został rozstrzelany w Lasach Sękocińskich w Magdalence z 27 na 28 maja 1942 r. Zygmunt został wywieziony najpierw na Pawiak, a następnie – w roku 1941 – do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu (KL Auschwitz). 
Drugi brat Franciszka - Jan Duda – Dziewierz w wieku 31 lat został aresztowany w Warszawie w 1943 r. i rozstrzelany w ruinach Getta Warszawskiego (w latach 1939-43 był on członkiem ZWZ AK). 

Losy zarówno ojca Franciszka - Boleslawa, jak i jego rodzeństwa były tragiczne. Wojnę przeżyła tylko jedna siostra Franciszka - Zofia Stanisława Duda - Dziewierz, która zmarła tragicznie w 1959 r. w wieku niespełna 49 lat. 

Rodzina Duda -Dziewierz

Bolesław Andrzej Duda - Dziewierz (ojciec Franciszka) ur. 29.10.1884 r. w Bełchowie. Nauczyciel, kierownik szkoły w Bełchowie. Jego żoną była Stanisława Apolonia z domu Nowicka ur. 28.01.1889 r. we Włocławku. Ojciec siedmiorga dzieci: Zofii Stanisławy ur. 17.06.1910 r., Tadeusza Bolesława ur. 4.11.1911 r., Jana ur. 2.11.1912 r., Haliny Ireny ur. 7.01.1915 r., Alicji Danuty ur. 5.06.1919 r., Zygmunta Zbigniewa Grzegorza  ur. 8.06.1921 r. oraz Franciszka Jerzego Adama ur. 4.10.1927 r. 

2 sierpnia 1915 r. Bolesław założył wraz z innymi mieszkańcami Ochotniczą Straz Pożarną w Bełchowie. W latach 1917-1936 był kierownikiem szkoły w Bechowie. Po przejściu na emeryturę zamieszkał w wybudowanym 4 lata wcześniej domu. 24 czerwca 1941 r. został aresztowany w Bełchowie za udział w wydarzeniach 1918 r. wraz z synem Zygmuntem Zbigniewem Grzegorzem. Wywieziony został na Pawiak. W nocy z 27 na 28 maja 1942 r został rozstrzelany w Magdalence, w Lasach Sękocińskich pod Warszawą. Żadne z jego dzieci nie dożyło starości, a wojnę przeżyła jedynie córka Zofia Stanisława.

Zofia Stanisława Duda - Dziewierz (siostra Franciszka) ur. 17.06.1910 r. w Bełchowie. 31 października 1938 r. wyszła za mąż za Stefana Kamińskiego. Zmarła tragicznie w roku 1959 w wieku 48 at i 9 miesięcy. 

Tadeusz Bolesław Duda -Dziewierz (brat Franciszka) ur. 4.11.1911 r. Brak informacji o jego śmierci. 

Jan Duda - Dziewierz (brat Franciszka) ur. 2.11.1912 r. w Bełchowie. W 1932 r. ukończył gimnazjum, był studentem prawa na Uniwersytecie Warszawskim. W 1939 r. jako podchorąży rezerwy uczestniczył w kampanii wrześniowej. Od roku 1939 do chwili śmierci w roku 1943 był członkiem ZWZ AK. W roku 1943 został aresztowany przez Niemców w Warszawie i rozstrzelany w ruinach getta. 

Halina Irena Duda - Dziewierz (siostra Franciszka) ur. 7.01.1915 r. Brak informacji na temat przyczyn jej śmierci. Zmarła w okresie II wojny światowej. 

Alicja Danuta Duda - Dziewierz (siostra Franciszka) ur. 5.06.1919 r. Zmarła w wieku 21 lat, brak informacji na temat przyczyn jej śmierci. Zmarła w okresie II wojny światowej. 

Zygmunt Zbigniew Grzegorz Duda - Dziewierz (brat Franciszka) ur. 8.06.1921 r., uczęszczał do gimnazjum do 22 grudnia 1937 r. Podczas okupacji działał w ZWZ AK. W roku 1941 wraz z ojcem Bolesławem zostal aresztowany przez hitlerowców i wywieziony na Pawiak. W tym samym roku został wywieziony do obozu zagłady Auschwitz, gdzie ślad po nim zaginął. 

Franciszek Jerzy Adam Duda - Dziewierz ur. 4.10.1926 r. W roku 1943 w wieku zaledwie 17 lat został aresztowany przez hitlerowców i przewieziony na gestapo do Łowicza. 25 października 1943 r. został rozstrzelany pod murem cmentarnym w Głownie. 

Szczególne podziękowania Burmistrz Głowna Grzegorz Janeczek składa Pani Małgorzacie Zielińskiej, której determinacja i ogromna praca na rzecz przywrócenia pamięci swych przodków oraz tragicznych losów zasłużonej rodziny Duda - Dziewierzów przyniosła efekt m.in. w postaci przywrócenia tożsamości 17-letniego Franciszka Jerzego Adama Dudy - Dziewierza, który spoczywał dotychczas w mogile zbiorowej pod murem głowieńskiego cmentarza jako "chłopiec 14 lat NN". 

Postawa i działalność patriotyczna była przyczyną śmierci z rąk niemieckich okupantów także ojca i braci 17-letniego Franciszka.